عوارض مربوط به پوست، مو و ناخن

گرچه معروف ترین عارضۀ شیمی درمانی، ریزش موهاست، اما شیمی درمانی، اثرات دیگری هم بر بافت های سطح بدن شما، مانند پوست، مو و ناخن به همراه دارد. عوارض پوستی شیمی درمانی ممکن است به شکل تغییرِ رنگِ پوست، حساس شدن پوست نسبت به آفتاب، خشکی و خارش بروز کند. گرچه عوارض پوستی شیمی درمانی معمولاً خفیف هستند اما نوع خاصی از شیمی درمانی (که به درمان هدفمند شناخته می‌شود) ممکن است عوارض پوستی شدید‌تری داشته باشد.

 ناخن ها نیز ممکن است تحت تاثیر شیمی ‌درمانی قرار بگیرند. تغییر رنگ ناخن‌ها و شکننده‌شدن‌شان دو عارضه‌ی شایع مربوط به ناخن ‌ها هستند.

در اینجا می‌توانید اطلاعات کامل‌تری را در مورد عوارض شیمی درمانی بر پوست، مو و ناخن به دست آورید:

 عوارض پوستی و راه مقابله با آن‌ها

مراقبت از موها در حین شیمی درمانی

مراقبت از ناخن ها در حین شیمی درمانی

1- خشکی پوست

خشکی، تحریک پذیری و سوزش پوست یک عارضه‌ی شایع شیمی درمانی است. گاهی پوست آنقدر خشک می‌شود که ملتهب و مستعد به عفونت می‌شود. برای پیشگیری و درمان خشکی پوست، به موارد زیر توجه کنید:

• همیشه پوست خود را خشک و پاکیزه نگه دارید.
• مدت زمان حمام کردن خود را کم کنید و با آب ولرم خود را بشویید.
• از صابون‌ها و مواد شوینده‌ی لباسِ بدون عطر و ملایم استفاده کنید.
• بعد از حمام کردن، بدن خود را با قراردادن حوله روی پوست خشک کنید و نه ساییدن آن.
• از مرطوب کننده ها، کرم‌ها و پمادها استفاده کنید که باعث می‌شوند پوست آب خودش را از دست ندهد.
• حداکثر 15 دقیقه بعد از حمام (زمانی که پوست هنوز نمناک و مرطوب است) حتما از کرم یا پماد استفاده کنید و در شب هم مجدداً از مرطوب کننده استفاده نمایید.
• دست‌های خود را پس از هر بار شستن، مرطوب نمایید.
• از عطر و ادکلن و ژل‌هایی که الکل دارند استفاده نکنید.
• اگر پوست خیلی خشک و پوسته پوسته است می‌توان با مشورت پزشک از کرم‌های مخصوص استفاده کرد که باعث افزایش رطوبت پوست شود.
• اگر زخمی در پوست وجود نداشته باشد، می‌توانید در طول دوران شیمی درمانی شنا کنید.
• آب داغ (در وان یا جکوزی) ممکن است باعث افزایش جریان خون در پوست ‌شود که باعث بیشتر شدن جریانِ خونِ مناطق ملتهب می‌شود (این در حالی است که وضعیتِ التهاب را بدتر نمی‌کند.)

2- افزایش حساسیت در برابر آفتاب

بعضی از داروهای شیمی درمانی، حساسیت پوست را نسبت به آفتاب زیاد می‌کنند. برای پیشگیری و درمان این عارضه، موارد زیر را رعایت کنید:

• از قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید خصوصاً بین ساعت 10صبح تا 4 عصر پرهیز نمایید.
• هنگام خروج از خانه با استفاده از کلاه نقاب‌دار، لباس‌های آستین‌دار (ترجیحاً با رنگ روشن) و استفاده از کرم ضد آفتاب (که عدد محافظتیSPF آن بالاتر از 30 باشد) از پوست خود محافظت نمایید.
• در صورت بیرون رفتن از خانه بیش از دو ساعت، ضد آفتاب را هر 2 ساعت یکبار، تجدید نمایید. (در موقع شنا کردن یا وقتی که خیلی عرق می‌کنید، این فاصله کوتاه‌تر می‌شود.)

3- خارش پوست

این عارضه‌ی شایع، ممکن است به علت خشک بودن ذاتی پوست (خصوصاً در افراد بالای 50 سال)، به دلیل مصرف برخی از انوع داروهای شیمی درمانی، یا به عنوان یکی از عوارض ابتلا به بیماری ایجاد شده باشد.

بطور عمومی بهتر است به جای مصرف کرم‌های کورتون‌دار ( مانندهیدروکورتیزون) از پزشک خود بخواهید که برای‌تان دارویی متناسب با شرایط شما، تجویز کند. مثلاً داروهای خوراکی ممکن است در زمانی که خارش، مانع خواب می‌شود، کارساز باشد.

4- تغییر رنگ پوست

بعضی مواقع خصوصاً در زمان درمان سرطان‌های پستان و کولون، داروهای شیمی درمانی باعث تغییر رنگ پوست می‌شوند. این تغییر معمولاً در صورت و دست‌ها رخ می‌دهد که استفاده از کرم‌های روشن کننده یا لایه بردار با مشورت پزشک می‌تواند به رفع آن کمک کند.

5- تیرگی وریدها

در هنگام شیمی درمانی رگ‌های وریدی تیره‌تر به نظر می‌رسند.

6- راش (قرمزی) پوست و تاول زدن

بعضی از داروهای شیمی درمانی باعث قرمز شدن قسمت‌هایی که قبلاً در معرض پرتو درمانی قرار گرفته‌اند می‌شوند. حتی ممکن است که پوست آن قسمت‌ها تاول بزند، پوست اندازی کند، یا دردناک شود.

 7- واکنش‌های حساسیتی (آلرژیک) به شیمی درمانی

بعضی از تغییرات پوستی نشان دهنده‌ی حساسیت به شیمی درمانی است. اگر دچار خارش‌های شدید یا ناگهانی، کهیر یا تورم همراه با خِس خِس یا دیگر مشکلات تنفسی شُدید، حتماً به پزشک و پرستار خود بگویید. همچنین در زمانی که تحت شیمی درمانی درون وریدی قرار گرفته‌اید، اگر دچار درد یا سوزش شدید، حتما به پزشک یا پرستار خود اطلاع دهید زیرا ممکن است که دارو از رگ‌های شما نشت کرده باشد.

ریزش موی سر، معروف‌ترین عارضه‌ی شیمی درمانی است. داروهای شیمی درمانی با اثر گذاشتن بر روی پیاز مو، از ادامه‌ی فعالیت آن جلوگیری می‌کنند. این می‌تواند باعث شود که موها در قسمت‌های مختلف بدن شروع به ریزش کنند. موها معمولاً از چندین هفته بعد از پایان شیمی درمانی مجدداً شروع به رویش می‌کنند.

داروهای شیمی درمانی به سلول‌هایی که تقسیم و رشد سریعی دارند، حمله می‌کنند. از آنجا که سلول‌های فولیکول (ریشه‌ی) مو  تقسیم سریعی دارند، تحت تاثیر داروهای شیمی درمانی قرار گرفته و آسیب می‌بینند.

آسیبی که به فولیکول‌های مو در شیمی درمانی وارد می‌شود، باعث ریزش شدید مو در حین شیمی درمانی می‌شود. این ریزش، محدود به موهای سر نیست و ممکن است مژه‌ها، ابروها و موهای بدن شما نیز بریزد.

بهتر است قبل از شروع شیمی‌ درمانی با پزشک‌تان در مورد احتمال این اتفاق صحبت کنید تا برای آنچه که در آینده ممکن است اتفاق بیفتد آمادگی بیشتری داشته باشید.

رعایت چند نکته در مورد ریزش موی ناشی از شیمی ‌درمانی کمک کننده است:

• قبل از شروع شیمی درمانی بهتر است تصمیم بگیرید که آیا می‌خواهید از کلاه گیس استفاده کنید یا خیر، اگر می‌خواهید از کلاه گیس استفاده کنید قبل از شروع ریزش مو، کلاه گیس متناسب با جنس و رنگ موی خود تهیه کنید.
• کلاه، یا روسری می‌تواند ریزش مو را مخفی کند و به شما احساس بهتری بدهد. همچنین ممکن است از انواع تتو‌های دائم و موقت یا نقش حنا هم خوشتان بیاید. تتو و مژه‌ی مصنوعی، می‌تواند باعث ایجاد احساس بهتری در شما شود.
• برای خارج شدن از منزل در طول روز، باید روی پوست سرتان کرم ضد آفتاب بزنید.
• بهتر است موها کوتاه شوند، با این کار، ناراحتی ناشی از ریزش مو و اثرات روانی مربوط به از دست دادن موها را در خود بسیار کم خواهید کرد.
• موها در طول شیمی درمانی نباید رنگ یا فر شوند و بعد از اتمام شیمی درمانی و رشد مجدد موها می‌توان موها را رنگ یا فر کرد. در این دوران از سشوار، بیگودی، اسپری مو و غیره استفاده نکنید
• برای محافظت از پوست سر، بهتر است رو بالشتی از جنس ساتن تهیه کنید. ساتن نسبت به نخ سایش کمتری با پوست سر ایجاد می‌کند.
• شیمی درمانی باعث ریزش موقت مو می‌شود. اما در بیشتر موارد زمانی که موها دوباره رشد می‌کنند، ممکن است رنگ یا جنس‌شان عوض شود. در افراد میان‌سال که قبل از شیمی درمانی،موهای آن‌‌ها رنگ اصلی خود را داشته است (یعنی هنوز سفید نشده است)، پس از اتمام درمان، معمولاً به رنگ خاکستری درمی آید. موهای جدید ممکن است بسیار نرم و نازک باشند. بنابراین نیاز به مراقبت بیشتری دارند.

در طول شیمی درمانی، ناخن‌ها خشک وشکننده می‌شوند و ممکن است خطوطی روی آن‌ها ایجاد شود. در اثر بعضی از داروهای شیمی درمانی، ناخن‌ها زرد یا تیره می‌شوند. گرچه این تغییرات موقتی هستند، اما گاهی تا ماه‌ها باقی می‌مانند.

• داروی شیمی درمانی به نام «تاکسان» که معمولاً برای درمان سرطان‌های پروستات، پستان و ریه استفاده می‌شود، می‌تواند در بعضی موارد موجب جدا شدن ناخن از بستر خود شود. برای کاهش تاثیر «تاکسان» روی ناخن‌ها و جریان خون در دست و پاها، بعضی از بیماران در طول تزریق دارو، دست و پای خود را با استفاده از پوشش‌های خنک کننده سرد می‌کنند.
• هر التهابی در ناخن یا راش پوستی که سرباز کند و یا از خود ترشحاتی داشته باشد باید توسط پزشک بررسی و تحت نظر او با داروهای مناسب درمان شود.
• از دستکش در هنگام شستشوی ظروف و تمیز کردن خانه استفاده کنید.
• از تقویت کننده‌های ناخن (در صورتی که باعث آسیب به ناخن نشوند) استفاده نمایید.
• اگر پوسته‌های دور ناخن فرد قرمز یا دردناک شد، پزشک یا پرستار خود را مطلع کنید.
• برای مراقبت از ناخن‌هایی که جدا شده‌اند و عفونت کرده‌اند، می‌توانید هر شب به مدت 15 دقیقه، انگشتان دست و پای خود را در محلول سرکه سفید و آب قرار دهید و سپس خشک نمایید تا عفونت آن از بین برود.

 

نوشته شده بر اساس:

Chemocare – skin-reactions

Moffitt Cancer Center – why are my nails changing during chemotherapy

Verywell health – Nail problems during cancer treatment

Mayoclinic – hair loss

Advanced breast cancer.net – Top Ten Worst Place to Lose Your Hair