از زمانی که انسان پا به عرصه وجود می‌گذارد، نیازمند مراقبت و حمایت‌های محیط و اطرافیان می‌باشد. مراقبت در مقاطع مختلف زندگی انسان در این دنیای خاکی، شکل‌‌ها و مدل‌های متفاوتی خواهد داشت و در برخی مقاطع مهمتر و پر رنگتر می‌شود، به گونه‌‌‌‌ای که بدون این حمایت‌‌ها و مراقبتها، زندگی سخت و بعضاً غیر ممکن خواهد شد. مثل نوزاد تازه متولد شده که برای تامین نیازهای خود و ادامه حیات، نیازمند مراقبت و حمایت همه جانبه مادرش خواهد بود.
همانطور که گفته شد کماکانی که انسانها در دنیا زندگی می‌کنند، ممکن است شرایطی رخ دهد که نیازمند حمایت‌‌ها و مراقبت‌های ویژه و جامع تری از سوی سایر افراد و اجتماع شوند. مثال این شرایط، بروز بیماری هاست؛ روزگاری را که انسان در بستر بیماری سپری می‌کند، مراقبت‌های اعضای خانواده و حمایت‌های تیم درمانگر در بهبود شرایط نقش بسزایی خواهند داشت. در اغلب موارد، شرایط ناتوانی و کم توانی گذراست و فرد در فاصله زمانی محدودی به زندگی عادی برخواهد گشت؛ اما در جایی که شاهد بیماری‌های مزمن و صعب العلاج مثل سرطان، MS، نارسایی ارگان‌های حیاتی بدن (نارسایی مزمن ریوی، نارسایی مزمن قلبی، نارسایی مزمن کلیوی)، ایدز یا آلزایمر و … هستیم، ممکن است بیمار مدت‌های طولانی و گاهی تا پایان عمر درگیر فرآیند درمان و رنج‌‌ها و سختی‌های ناشی از بیماری و یا عوارض ناشی از درمان و همچنین ناتوانی‌های ناشی از آن شود.
در اینجاست که حمایت و مراقبت معنای جدی تر و جامع تری پیدا می‌کند، چرا که در این شرایط نه تنها بیمار، بلکه مراقبین اصلی و افراد خانواده وی نیز درگیر چالش‌های اساسی می‌شوند و مراقبتها باید به صورت همه جانبه ارائه گردد و در واقع باید پا به پای کنترل علائم جسمانی (مثل درد، تهوع ، استفراغ و …) مشکلات عاطفی، روحی-روانی، اجتماعی و معنوی نیز مد نظر قرار گیرد.
بر همین مبنا، سازمان بهداشت جهان(WHO) ، تعریفی از مراقبت‌های حمایتی- تسکینی(Palliative care) را برای اولین بار در سال 1990 میلادی با مضمون مراقبت‌های همه جانبه (Total care) در افراد مبتلا به بیماری‌های صعب العلاج ارائه کرد و به این شکل این علم از سوی WHO رسمیت یافت. کنترل و مدیریت علائم جسمانی آزار دهنده (مثل درد و …)، مشکلات روانی- اجتماعی و معنوی از اهمیت بسزایی برخوردار هستند. هدف از مراقبت‌های حمایتی- تسکینی، دستیابی به کیفیت زندگی مناسب و حفظ آن برای بیمار و همراهان وی می‌باشد.
برمبنای متون علمی به روز شده، توصیه می‌شود که از همان ابتدای تشخیص بیماری‌های صعب العلاج، مراقبت‌های حمایتی- تسکینی توسط اعضای تیم آن آغاز شود. در واقع مراقبتها از همان جایی آغاز می‌شود که باید خبر ابتلا به بیماری هایی همچون سرطان را به بیمار و یا همراهان داد. این خبر چگونه و در چه شرایطی باید داده شود، قبل و بعد از دادن خبر چه باید کرد، احساسات و هیجانات بیمار و همراهان را چگونه کنترل کرد و سپس در مراحل مختلف بیماری، حوادث و اتفاقاتی که بروز می‌کند مثل پیشرفت بیماری، تغییرات درمانی، ایجاد عوارض و … و چالش‌های موجود، چگونه می‌توان بیمار را مدیریت کرد؟
در واقع در این مدل از مراقبتها، تیمی متشکل از پزشک طب تسکینی، پرستار، انکولوژیست، جراح، روانشناس، روانپرشک و طب فیزیکی، مددکار اجتماعی و مراقبین معنوی مسئولیت مراقبت جامع را برعهده خواهند داشت.
مراقبت‌های حمایتی و تسکینی در دو سطح عمومی و تخصصی ارائه می‌گردد، در سطح عمومی مراقبتها توسط پزشکان عمومی، پرستاران و روانشناسان دوره دیده قابل ارائه است و در صورت لزوم( عدم کنترل علائم) و نیاز به مداخلات تخصصی به متخصصین طب تسکینی ارجاع می‌شوند.
یکی از مهمترین نکات اولیه و اساسی در طب تسکینی، مهارت برقراری ارتباط صحیح و مناسب درمانگر با بیمار و همراهان وی می‌باشد که پس از ارائه توضیحات لازم در مورد بیماری، براساس شرایط بیمار و همراهان و پس از جلب اعتماد متقابل و حفظ کرامت انسانی، نقش بیمار و مراقبین وی در اتخاذ تصمیمات درمانی نادیده گرفته نشود.
در کشور ما هم، بیش از یک دهه است که طب تسکینی در حوزه سلامت تعریف شده است و از آنجایی که سرطان به عنوان یکی از بیماری‌های صعب العلاج از شیوع نسبتا بالایی برخوردار است، لذا در حال حاضر با تمرکز بر این بیماری، مراقبت‌های حمایتی تسکینی در حال ارائه می‌باشد که هم در بیمارستان (به صورت ویزیت‌های سرپایی، مشاوره و ویزیت بیماران بستری در بخش) و هم به صورت خدمات مراقبت در منزل (پزشکی، پرستاری ، روانشناسی و…) عرضه می‌گردد.
با توجه به شیوع بیماری کرونا در شرایط کنونی،خدمات مراقبت در منزل از اهمیت بسزایی برخوردار می‌باشد؛ چرا که این بیماران جزء گروه‌های پرخطر برای ابتلا به ویروس Covid-19 محسوب می‌شوند و حذف مراجعات غیر ضروری و ارائه ویزیت در منزل، در ایجاد آرامش روانی و کاهش خطر ابتلا، تاثیر بسزایی دارد.
بهترین مدل برای دریافت مراقبت‌های حمایتی- تسکینی، ارجاع توسط پزشک معالج است و لازم است تعامل مناسبی بین تیم درمان سرطان و تیم طب تسکینی شکل بگیرد و تا مادامی که بیمار در قید حیات است، تداوم یابد.
یکی دیگر از تاکیدات سازمان بهداشت جهانی در ارائه مراقبت‌های حمایتی-تسکینی، تداوم ارائه مراقبتها تا مراحل پایانی حیات و حتی پس از فوت بیماران، در دوران سوگ می‌باشد که ما نیز بر این امر مهم تاکید و اهتمام داریم، چرا که بیماری‌های صعب العلاج (مزمن و پیشرونده) از ابعاد مختلف موجب آسیب در اعضای خانواده خواهند شد و آنان نیز به حمایت‌های همه جانبه نیاز دارند، مد نظر قرار دادن این امر مهم، همواره سر لوحه رسالت ما در ارائه خدمات بوده است. امیدواریم بتوانیم با همراهی تمامی گروه‌های حوزه سلامت، در دستیابی به اصل اساسی که همان بهبود کیفیت زندگی بیمار و همراهان وی (از ابتدا تا انتهای بیماری) گام‌های موثری را برداریم و با نگاهی جامع نسبت به مشکلات و رنج‌های بیمار (جسمی/ غیرجسمی) و همراهان در بهبود آنها تاثیرگذار باشیم.
خرم آن کس که در این محنت گاه خاطری را سبب تسکین است (پروین اعتصامی)
نویسنده: دکتر عادله رضاقلی‌زاده
متخصص بیماری‌های داخلی و فلوشیپ طب تسکینی
