خودت را بشناس
شروع حرکت: خود‌های ناکارآمد درونت را بشناس و از آن‌ها آگاه باش
از زمانی که به دنیا آمده‌ایم تاکنون، تعاملاتی که با والدین و بعد هم با بقیه افراد داشته‌ایم، خود‌هایی را درون ما شکل داد ه که ممکن است از آن‌ها بیخبر باشیم. ما درونمان انواع خود‌ها را داریم: خود ایثارگر، خود خودشیفته، خود کمالگرا، خود سرزنشگر و… . هر کدام از این خود‌ها در شرایط خاصی فعال می‌شوند و اگر حواسمان نباشد اختیار زندگیمان را دست آن‌ها می‌دهیم شرایط استرسزای فعلی حاکم بر زندگیمان یعنی شیوع ویروس کووید-19 و به طبع آن بودن در خانه و حذف تقریباً تمام فعالیت‌های اجتماعی، منجر به فعال شدن برخی خود‌های درونمان می‌شود. مهمترین خود‌هایی که شرایط فعلی باعث فعال شدن آن‌ها می‌شود این خود‌ها هستند: خود وسواسی، خود مضطرب، خود بی‌خیال، خود عصبانی، خود ناسپاس، خود اهمالکار، خود شاکی، خود ناامید، خود بیعرضه و خود بدبین. بیایید ابتدا این خود‌ها را بهتر بشناسیم.
خود وسواسی:
در شرایط استرسزای فعلی ممکن است خود وسواسی در ما به شکل مزاحم و تکرارشونده فعال شود. خود وسواسی احتمال خطر را خیلی بیشتر از آنچه هست نشان می‌دهد. بیش از حد ما را مجبور به چک کردن اخبار می‌کند. ما را وادار به شستن‌ها و ضدعفونی کردن‌های افراطی می‌کند. آرام و قرار را از ما می‌گیرد و ما را مجبور به تکرار کردن‌های افراطی، اطمینان طلبی‌‌های افراطی و اجتناب‌های افراطی می‌کند
خود مضطرب:
گاهی خود مضطرب فعال می‌شود. خود مضطرب مرتب ما را نگران حال خودمان و حال دیگران می‌کند. مرتب ما را نگران می‌کند که برای عزیزانمان اتفاقی رخ خواهد داد، ما را دچار دلشوره، تپش قلب، دلواپسی و بیخوابی می‌کند. ما را خیلی از بیمار شدن می‌ترساند. از مرگ عزیزانمان هراسانمان می‌کند.
خود بی‌خیال:
ممکن است اتفاقاً در این شرایط، خود بی‌خیال فعال شود. خود بی‌خیال اوضاع را بسیار عادی نشان می‌دهد. واقعیت‌ها را انکار می‌کند، باعث می‌شود هم خودمان شرایط را جدی نگیریم و هم به دیگران بگوییم که خبری نیست. باعث می‌شود کسانی که رعایت می‌کنند را به تمسخر بگیریم. خود بی‌خیال به ما دستور می‌دهد که طبق روال قبل مهمانی، دیدوبازدید، مسافرت، خرید، بازار و… داشته باشیم! خود بی‌خیال خطرات را از آنچه واقعاً هست بسیار کمتر نشان می‌دهد
خود عصبانی:
در این شرایط استرسزا ممکن است خود عصبانی فعال شود. خود عصبانی از دیگران بسیار عصبانی است، از مسئولین، از مردم، از اعضای خانواده که رعایت نمی‌کنند. خود عصبانی خشم ایجاد می‌کند، ضربان قلب‌مان را بالا می‌برد، ما را به رفتار‌های دیگران حساس می‌کند، ما را وادار می‌کند به دیگران انتقاد‌های تند کنیم و در شبکه‌های مجازی علیه مسئولین و مردم و … بنویسیم
خود ناسپاس:
در شرایط اضطراری فعلی افراد زیادی در حال ارائه خدمت‌اند، از مدیران و مسئولین سازمانی یا کشوری گرفته تا کادر بهداشت و درمان، تا افرادی که به طور خودجوش سعی در انجام خدمتی برای مهار این شرایطاند. قطعاً کوتاهی خیلی هست اما خدمات زیادی هم در حال انجام است. خود ناسپاس وقتی فعال می‌شود هیچکدام از این خدمات را نمی‌بیند و خدمات انجام و ارائه شده را بسیار کوچک‌نمایی می‌کند. به طور مرتب خدمات ارائه شده را یا انکار می‌کند و نادیده می‌گیرد یا با خدمات بسیار سطح بالاتری مقایسه می‌کند. خود ناسپاس هیچوقت قدردان نیست.
خود اهمالکار:
شرایط در خانه بودن فرصت مناسبی برای انجام کار‌های عقب افتاده است. بسیاری از کار‌های ما ناتمام مانده و به دنبال فرصتی برای انجام آن‌ها می‌گشتیم. اما در این شرایط خود اهمالکار ممکن است فعال شود و به ما قول دهد که از فردا شروع می‌کنیم! خود اهمالکار، در ما بی‌حوصلگی ایجاد می‌کند و با نشان دادن وضعیت بهتر فردا، ترغیبمان می‌کند که امروز را رها کنیم و از فردا شروع کنیم. حس و انرژی انجام فعالیت را خود اهمالکار از ما می‌گیرد.
خود شاکی:
خود شاکی وقتی درونمان فعال می‌شود و اختیار امور را در دست می‌گیرد مرتب غر می‌زند که “اصلاً چرا این شرایط باید به وجود بیاید”. از این شاکی است که چرا عده‌ای رعایت نکردند و این اتفاق افتاد. خود شاکی در ما خشم و تنفر و بیزاری ایجاد می‌کند. مرتب کنجکاوی می‌کند ببیند چه کسانی مقصرند تا از آن‌ها شاکی شود و بر علیه آن‌ها حکم صادر کند.
خود ناامید:
وقتی خود ناامید فعال می‌شود اوضاع را طوری به ما نشان می‌دهد که هیچ چیز درست نخواهد شد و اوضاع روز به روز بدتر شده و ما روز به روز بیشتر آسیب خواهیم دید خود ناامید در ما احساس غم و ناامیدی ایجاد می‌کند و با رخوتی که ایجاد می‌کند شور و شوق انجام هر کاری را از ما می‌گیرد.
خود بیعرضه:
وقتی خود بیعرضه درونمان فعال می‌شود، توان ما را برای مدیریت این شرایط و استفاده از فرصت پیش آمده بسیار کم نشان می‌دهد. خود بیعرضه ما را سرزنش می‌کند که از پس هیچ کاری برنمی‌آییم و در این شرایط نیز نمی‌توانیم کاری انجام دهیم.
خود بدبین:
خود بدبین و منفیگرا: خود بدبین همواره به دنبال انگیزه‌های پنهانی است. به ما نشان می‌دهد که پشت هر موضوعی انگیزه پنهانی نهفته است و وسواس‌گونه ما را به سمت انگیزه‌های پنهانی شیوع ویروس کووید- 19 می‌برد و در ما خشم و نفرت ایجاد می‌کند. مثلاً می گوید:” کار خودشونه!” یا” این قضیه سیاسیه!” یا اگر کسی خدمتی انجام دهد خود بدبین می‌گوید:” حتماً نقشه‌ای داره!” یا ” حتماً سودی براش داره”. جنبه منفیگرای خود بدبین نمی‌گذارد هیچ چیز مثبتی ببینیم و همه چیز را بسیار تیره و تاریک نشان می‌دهد.
خود‌های استرسزا:
این ده خود مهمترین خود‌هایی هستند که در شرایط استرسزای فعلی ممکن است فعال شوند این خود‌ها‌ها وقتی فعال می‌شوند در ما افکار، احساسات، خاطرات، علائم بدنی و میل‌هایی ایجاد می‌کنند. فعال شدن این خود‌ها بسیار طبیعی است؛ این‌ها بسیار قدیمی‌اند، از کودکی درون ما شکل گرفته‌اند، شرایط استرسزا و اضطراری این روز‌ها فقط این خود‌ها را درون ما بیشتر از قبل فعال می‌کند. بنابراین وجود این خود‌ها و فعال شدن‌شان بسیار طبیعی و اجتناب ناپذیر است.
حالا که تلاش را برای شناخت خود آغاز کزده‌ایم، می‌توانیم با طی کردن 6 گام مهم، طنین مثبت را در خودمان ایجاد کنیم. در 2 گفتار بعد این 6 گام را به شما معرفی می‌کنیم.
نویسنده: محمدرضا سروش
