در گفتارهای قبل، با اشاره به شرایط روانی به وجود آمده در پی شیوع ویروس کرونا، و سپس آشنایی با یک راهکار مهم برای کنار آمدن با این بحران، به این نکته پرداختیم که برای ایجاد طنین مثبت، باید از شناخت «خود» آغاز کنیم. حالا میتوانیم با طی کردن 6 گام مهم، طنین مثبت را در خودمان ایجاد کنیم. در این مقاله و مقاله ی بعد، این 6 گام را به شما معرفی می کنیم.
گام اول: خودهای درونت را بشناس
گام اول در ایجاد طنین مثبت این است که این خودها را درونمان شناسایی کنیم؛ ببینیم کدام یک از این خودها درون ما در این شرایط بیشتر فعال میشوند. وقتی درونمان فعال میشوند از فعال شدنشان آگاه باشیم، آگاه باشیم که اکنون، اینجا یکی از این خودها است که حرف میزند. این خودها گرچه ممکن است حرفهای درستی بزنند اما معمولاً کارایی ندارند.
اگر اختیار زندگی و روابطمان را به دست این خودها بدهیم چه میشود؟ مرتب در حال جنگیدن، غر زدن، دعوا کردن، وسواس گونه رفتار کردن، بداخلاقی کردن، شکایت کردن، ناامید شدن و ناامید کردن، فرار کردن، ترسیدن و ترساندن و… هستیم. بنابراین برای ایجاد طنین مثبت لازم است ابتدا وجود این خودها درونمان را شناسایی کنیم و در لحظه وقتی فعالاند نسبت به افکار، احساسات، علائم بدنی، خاطرات و میلها و تکانههایی که ایجاد میکنند، آگاه شویم.
گام دوم: از خودهای ناکارآمد درونت رها شو
این خودهای دهگانه که البته بیشتر از این هم میتواند باشدبه سه شیوه وارد عمل میشوند و اختیار را از ما میگیرند خیلی محکم، قاطع و با اطمینان به ما دستور میدهند. همانند یک دیکتاتور به ما فرمان میدهند و ما را مجبور میکنند کارهایی را انجام دهیم یا حرفهایی بزنیم. مانند یک ارباب به ما دستور شستن افراطی، بحث کردن، گلایه کردن، داد زدن، غر زدن و… میدهند حواسمان باشد ما برده این خودها نیستیم و قرار نیست هر چه آنها میگویند ما نرمش به خرج دهیم و تابع محض باشیم خیلی محکم و قاطع و با اطمینان به ما آدرس میدهند. به ما اینگونه آدرس میدهند که اگر این کار را انجام ندهیم اینگونه خواهد شد.
مثلاً “اگر به همسرم یا فرزندم تذکر ندهم، او بهداشت را رعایت نمیکند و بیمار میشود و بیماری را به ما هم سرایت میدهد”، “اگر این موضوع را نگویم بعد فکر میکند ما نفهمیدیم و از ما سوءاستفاده میکند”،” اگر این کار را انجام دهم این اتفاق خواهد افتاد”. اینها آدرسهایی هستند که ذهن میدهد. حواسمان باشد دنبالهرو آدرسهای خودها نباشیم. آدرسهایی که خودهای درونیمان میدهند همواره آدرسهای درست و کارآمدی نیستند. خیلی وقتها آدرسهایی که این خودها میدهند با آدرسهای واقعی کاملاً متفاوت است ما را با ارزشهایمان گول میزنند. چیزهایی در زندگیمان هستند که برایمان بسیار مهم و باارزش است، مثل سلامتی، پدر و مادر، فرزند، شغل، درآمد، تحصیل و… گاهی خودها ما را با این چیزهای مهم فریب میدهند.
مثلاً خود وسواسی به ما میگوید: “مگر سلامتی برای تو مهم نیست؟ پس باید اینگونه دستت را بشویی،!” یا خود مضطرب میگوید: “مگر پدر و مادر برایت مهم نیستند؟ پس باید مرتب به آنها زنگ بزنی و به آنها تذکر بدهی!” یا خود بیخیال میگوید: “مگر تو در طول سال چقدر تفریح میروی؟ تنها فرصت تفریح و مسافرت تو ایام عید است، پس بیخیال، برو مسافرت!” حواسمان باشد در دام این خودها گیر نیفتیم و فریب آنها را نخوریم. درست است که سلامتی، تفریح، پدر و مادر و… برای ما ارزشمند و مهماند.
ولی خودها از اینها سوءاستفاده میکنند و با اینها ما را فریب میدهند در مجموع درون ما خودهایی است که خیلی با افراط و تفریط دستور میدهند، آدرس میدهند و فریبمان میدهد. گام دوم برای ایجاد طنین مثبت رهایی از این خودهاست. وقتی صدای آنها را درونمان میشنویم که در حال دستور، آدرس و فریب هستند، زود طبق نظر و دستورشان عمل نکنیم. آنها وظیفهشان دستور دادن، آدرس دادن و فریب دادن است.
با این حال وظیفه ما نرمش به خرج دادن، دنبالهروی و فریب خوردن نیست. ما صدای آنها را درون خودمان میشنویم اما برده آنها نیستیم. به جای این که برده آنها شویم و هر چه آنها میگویند را همانند یک عروسک خیمهشببازی انجام دهیم، خود مهربان را درون خودمان تقویت میکنیم و آنچه او در راستای مراقبت از خودمان و دیگران میگوید را انجام میدهیم.
گام سوم: خود مهربان درونت را تقویت کن
در کنار همه آن خودهای ناکارآمدی که قبلاً از آنها صحبت کردیم، یک خود مهربان نیز درونمان داریم و همواره به این خود مهربان درونمان نیازمندیم؛ مخصوصاً در شرایط خاص و اضطراری مانند الآن. خود مهربان درون ما خودی خردمند، گرم، مسئولیتپذیر و شجاع است. خود مهربان نه احساسی عمل میکند و نه منطقی و خشک. بلکه از نیروی عقل و خرد که ترکیبی از احساس و منطق است و به جای خشکی انعطاف دارد استفاده میکند. خود مهربان گرم است و گرمی میدهد خود مهربان بیخیال نیست، اهل پذیرفتن مسئولیتهای به جا است و خود مهربان شجاعت روبرو شدن با سختیها را دارد، از سختیها واهمه ندارد و فرار نمیکند.
به هر دلیلی ممکن است خود مهربان درونمان تضعیف شده باشد. برای تقویت خود مهربان درونمان بهتر است روی رفتارها حساس نشویم. بیشتر به رنجهای خودمان و دیگران در این روزها حساس باشیم پشت رفتار همه انسانها رنجی نهفته است، سعی کنیم با حساسیت، این رنجها را کشف کنیم رنجهای خودمان و دیگران را درک کرده و به آنها حق بدهیم و با آن رنجها همدردی و همدلی کنیم. خودمان و دیگران را قضاوت نکنیم. خودمان را شریک رنج بقیه و بقیه را شریک رنج خود بدانیم. همگی الآن رنج مشترکی داریم. خودمان و دیگران را سرزنش نکنیم از خودمان و دیگران انتظارات و توقعات بالا نداشته باشیم.
ما انسانیم و پر از محدودیت قدردانی را در خودمان تقویت کنیم، هم قدردان خودمان باشیم و هم قدردان دیگران این روزها مخصوصاً در خانه، با چشم گفتن احترام بگذاریم و با پیشقدم شدن در کارها همکاری کنیم؛ در خانه چشم بگوییم و پیشقدم امور باشیم شوخطبعی را در گفتگوهایمان بیشتر کنیم آستانه تحمل پریشانیهای ارتباطی را در خودمان بالا ببریم. رفتارهای واکنشی، سریع و خودکار را به حداقل برسانیم و بیشتر تأمل کنیم. به خودمان و دیگران فرصت بدهیم حاضرجوابی را کنار بگذاریم.
نویسنده: محمدرضا سروش